GKB 1053 - KEMAHIRAN BELAJAR : Sejarah Tingkatan 4 Bab 8 - Pembaharuan dan Pengaruh Islam di Malaysia sebelum Kedatangan Barat

1. Politik

a. Pentadbiran

Sebelum kedatangan Islam – pemerintahan beraja
Institusi raja dipengaruhi konsep dewa-raja
Islam ubah corak institusi raja
Raja mula guna konsep Islam
Istilah bagi sultan – Zillullah fil-alam dan Zillullah fil-ardh – bermakna bayangan Allah di muka bumi
Islam sahkan kewibawaan raja
Gelaran Khalifatul Mukminin – bermakna pemimpin orang mukmin
Gelaran ini digunakan oleh Sultan Mahmud Shah di Melaka dan Sultan Abdul Ghaffur Muhyidin
Hindu-Buddha – pemerintah galurkan nasab keturunan daripada penitisan dewa
Tokoh Islam seperti Iskandar Zulkarnian dirujuk sebagai asas nasab keturunan sultan
Institusi sultan kekal sebagai institusi pewarisan
Sultan kuasa tertinggi
Kesultanan di Perlis, Kelantan, Terengganu, Kedah dan Selangor
Negeri Sembilan – Adat Perpatih
Sultan dibantu oleh pembesar
Pusat diketuai oleh sultan
Daerah oleh pembesar daerah
Kampung oleh penghulu
Pemerintah dapatkan nasihat ulama
Contoh ulama – Makhdum Sayid Abdul Aziz
Di Kelantan dan Terengganu – ulama terbilang – Tok Pulau Manis, Tok Pulau Condong
Kekukuhan institusi kesultanan berasakan pegangan orang Melayu terhadap konsep daulat
Raja – kuasa tertentu
Sesiapa melanggar arahannya menerima akibat (tulah)
Tidak wujud secara bertulis
Rakyat hormat kesultanan
Adat istiadat kukuhkan daulat
Adat istiadat babitkan cara berpakaian, jenis pakaian, bahasa pengucapan, tingkah laku
Adat kedaulatan sultan ialah adat istiadat pertabalan

Peta menunjukkan jajahan takluk Melaka

Kupang Emas

Cap mohor Sultan Mohammad III Kelantan

b. Perundangan

Terbahagi kepada 2 undang – undang bertulis dan tidak bertulis
Undang-undang bertulis ialah peraturan atau hukum dalam sebuah masyarakat
Undang-undang tidak bertulis dikenali sebagai adat seperti adat Pepatih dan adat Temenggong
Raja selalu dikecualikan daripada undang-undang secara praktiknya

i. Adat Perpatih

Dijalankan di Negeri Sembilan dan Naning, Melaka
Menyelesaikan masalah secara musyawarah yang dihadiri oleh 12 suku
Tidak membenarkan perkahwinan sama suku
Setiap suku ini mempunyai ketua iaitu Lembaga
Perlantikan ketua secara demokrasi dari peringkat bawah iaitu Anak Buah memilih Buapak memilih Lembaga memilih Undang memilih Yang Dipertuan Besar
Diasaskan oleh Datuk Perpatih Nan Sebatang dari Pagar Ruyung, Sumatera
Bersifat matrilineal iaitu mengutamakan jurai keturunan ibu
Anak perempuan diberi hak mewarisi harta

ii. Adat Temenggong

Dijalankan di Tanah Melayu selain Negeri Sembilan, Naning
Berasaskan sistem perilineal yang mementingkan keturunan lelaki
Anak lelaki diutamakan dalam pembahagian pusaka (bertepatan dengan hukum faraid Islam)
Diasaskan oleh Datuk Ketumanggungan dari Palembang
Pada mulanya adat ini dipengaruhi ajaran Hindu, kemudian diseduaikan dengan ajaran Islam

2. Sisiobudaya

a. Pendidikan tidak formal

Pendidikan awal
Asuhan dalam keluarga
Pengajaran nilai-nilai moral
Pembelajaran melalui pendengaran, penglihatan dan pemerhatian
Kanak-kanak pelajari kemahiran menerusi pemerhatian dan latihan seperti pertanian
Ibu bapa ajar hal agama, kelakuan dan adat resam
Nilai budaya diserapkan melalui cerita lisan seperti cerita binatang
Cerita berbentuk teladan dan pengajaran
Cerita “Anjing dengan Bayang” – pengajaran agar seseorang tidak tamak
Cerita “Sang Kancil” tekankan kepandaian dapat bantu selesaikan masalah
Kanak-kanak pelajari pantang larang dan adat istiadat melalui pergaulan sosial
Pendidikan tidak formal menerusi pantun, peribahasa dan teka-teki

b. Pendidikan formal

Pendidikan formal berkaitan dengan keagamaan di rumah, istana, masjid, surau, madrasah dan pondok
Di rumahtok guru, pendidikan al-Quran mengajar kanak-kanak berusia 7 hingga 15 tahun
Di istana, menurut Sejarah Melayu – pusat pengajian agama terhadap di istana Melaka
Sultan Mansur Syah telah menerima pengajaran Islam daripada Maulana Abu Bakar
Ramai ulama menetap di Melaka antaranya orang Arab, Persi, Gujeret kerana pengaruh pemerintah Melaka
Kitab al-Dur al-Manzum (kitab Tasawuf) – sangat terkenal di istana Melaka hingga ke istana kerajaan Johor
Pengajaran buku hikayat seperti Hikayat Amir Hamzah turut disimpan di Istana Melaka
Di istana juga mengajar ilmu politik dan pentadbiran negara
Di masjid dan surau, kanak-kanak diajar ilmu fikah, usuludin, hadis, tasawuf pada tahap lebih tinggi
Pendidikan pondok pula, pengajiannya menyediakan pelajar yang bakal menjadi guru agama dan berkhidmat kepada masyarakat
Pondok terkenal terdapat di Kelantan (Pondok Pulau Condong), Terengganu (Pondok Pulau Manis) dan Kedah (Pondok Titi Gajah)
Pelajar akan belajar sehingga 10 tahun sebelum tamat pengajiannya
Sistem madrasah – diperkenalkan oleh Bani Saljuk di Iraq
Sistem ini berdasarkan sukatan pelajaran dan dilaksanakan secara kelas
Pendidikan madrasah ini mengikut tahap iaitu tahap permulaan, pertengahan, pengkhususan yang diawasi oleh Mudir (Guru Besar) dan diselia oleh sebuah lembaga

Pondok yang terdapat di Kelantan

c. Bahasa dan Kesusasteraan

Sebelum lahirnya tulisan jawi telah wujud tulisan dalam sastera Melayu seperti tulisan Pallva, Kawi (Jawa kuno), Sunda kuno, Batak dan Rencong
Tulisan jawi hasil penyesuaian bahasa Melayu dan tulisan Arab menjadi saluran pembacaan dan penulisan utama
Istilah bahasa Melayu bertambah kesan pengaruh Bahasa Arab seperti perkataan adat, hakim, hukum
Kemudiannya ditambah dengan istilah fikah, tauhid
Kesusasteraan rakyat disampaikan secara lisan seperti cerita asal-usul, binatang, jenaka, dongeng dan puisi seperti pantun, guridam dan seloka
Hikayat berkaitan kisah Nabi Muhammad s.a.w dan sahabat seperti Hikayat Nur Muhammad, Hikayat Abu Bakar
Bentuk puisi syair – Syair Dahulu Kala (di Terengganu)
Hikayat Saduran Arab Parsi – Hikayat Abu Nawas

d. Kesenian

Seni bermakna suatu yang indah pada penciptanya
Keindahan ini dapat dilihat daripada seni halus, seni rupa, seni tekstil, seni tampak
Seni zaman Hindu Buddha seperti seni candi, seni bina, seni arca di Lembah Bujang
Zaman Islam – seni bina masjid terdapat ciri khas seperti mihrab, mimbar, telaga, bumbung
Masjid terkenal seperti Masjid Kg. Laut Kelantan dan Masjid Tengkera Melaka
Istana raja pula mempunyai seni ukiran tumbuhan dan geometri
Seni epigraf ada pada batu bersurat dan batu nisan
Seni khat atau kaligrafi digunakan sebagai hiasan di Masjid dan madrasah, batu nisan, tembikar atau mata wang
Seni persembahan merangkumi tarian, muzik, nyanyian yang dipersembahkan dalam majlis perkahwinan, berkhatan dan upacara bersifat keagamaan
Tarian pengaruh Arab seperti tarian dabus di Perak, tarian inang di istana Melaka
Seni muzik pula seperti seni dikir diiringi rebana dan kompang

e. Gaya hidup

Perubahan istiadat pemerintah – dalam pertabalan raja kandungan bacaan ciri di mansuhkan, bacaan ikrar diteruskan kerana ini menyerupai baiah, perlantikan pengganti sultan sebelum istiadat pemakaman ditiru daripada kerajaan Bani Umaiyah
Perubahan akhlak rakyat – ibu bapa amat dihormati, jiran dianggap seperti keluarga, panggilan pangkat diberi seperti Pak Long dan Mak Long, apabila orang muda bercakap dengan orang tua suara perlu rendah
Adat berziarah – seseorang perlu memberi salam dan tuan rumah wajib menjawab salam, kemudian bersalaman. Kanak-kanak mencium tangan orang yang lebih tua, tetamu dilayan dan dihormati dengan hidangan makan minum, bacaan bismillah dimulakan untuk menjamu makan minum
Majlis perkahwinan, berkhatan al-Quran diadakan mengikut Islam
Majlis seperti ini juga menekankan nilai gotong-royong, bekerjasama dan perpaduan

Masjid Tengkera di Melaka

Lakaran istana Melaka

3. Ekonomi

a. Perdagangan

Pengaruh perdagangan amat kuat kepada umat Islam kerana Nabi Muhammad s.a.w terlibat secara langsung dalam perdagangan (memperdagangkan barang Khatijah)
Melaka menjadi pusat dagang kerana strategik (laluan timur dan barat turut melibatkan pedagang Islam)
Pelabuhan Melaka mempunyai kemudahan yang lengkap
Laksamana membantu menguruskan hal kelautan
Syahbandar menjadi ketua perlabuhan
Undang-undang Laut Melaka membantu menentukan tugas nakhoda dan jurumudi
Di Melaka amat ramai pedagang dikatakan tidak kurang 84 bahasa dipertuturkan di Melaka
Melaka turut memperkenalkan sistem timbang dan sukat seperti kati dan tahil yang dipertanggungjawabkan kepada Syahbandar
Barangan yang ditimbang seperti emas, perak dan rempah menggunakan dachim (dacing)
Kaedah yang digunakan ialah tukar barang dan jual beli
Kejatuhan Melaka mengalih perkembangan perdagangan ke Johor, Kedah, Kelantan dan Terengganu

b. Mata wang

Sistem mata wang adalah alternatif kepada sistem tukar barang atau barter
Mata wang asing juga digunakan di Melaka seperti mata wang Pasai, Hormuz dan Cambay
Mata wang ini boleh ditukar dengan mata wang tempatan
Umumnya negeri Melayu menggunakan timah sebagai wang dan nama sultan serta tarikh Islam dicatat pada mata wang
Di Johor wang timah dikenali sebagai wang katun yang mempunyai tulisan jawi atau Arab
Mata wang timah Kedah berbentuk seekor ayam jantan yang hinggap di atas beberapa cincin
Mata wang emas Johor digunakan ketika Sultan Alaudin
Wang emas Johor digelar kupang
Mata wang emas Kelantan dikenali sebagai kijang
Mata wang emas ini mencatatkan nama dan pangkat Sultan iaitu Khalifatul Muslimin
Pedagang Arab menggunakan wang emas tetapi pedagang Eropah menggunakan wang perak

Mata wang timah yang dikeluarkan di Melaka semasa pemerintahan Sultan Melaka keempat (1445-1449)

Mata wang timah yang dikeluarkan di Kedah semasa pemerintahan Sultan Muhammad Jiwa Zainal Abidin II (1710-1773)

c. Percukaian

Cukai ialah bayaran yang dikenakan oleh pemerintah terhadap aktiviti tertentu atau barang tertentu
Di Melaka, cukai dibayar oleh pedagang sebelum memulakan perniagaan
Cukai paling asas ialah cukai tetap (cukai import) – contohnya pedagang dari India dan Arab (6% daripada jumlah barang), Jepun dan China (5% daripada jumlah barang)
Barang yang tidak dikenakan cukai ialah beras dan makanan
Setelah cukai dibayar, mereka boleh berniaga di bazaar-bazaar di sepanjang Sungai Melaka
Orang asing yang menetap di Melaka juga dikenakan cukai, contohnya orang asing Kepulauan Melayu (cukai diraja 3%) dan orang asing lain (cukai diraja 6%)
Amalan riba di kalangan orang Islam tidak dibenarkan di negeri melayu.
Penegasan tentang riba ini dinyatakan dalam Hukum Kanun Melaka
Walau bagaimanapun, golongan ceti yang memberi pinjaman dibenarkan menjalankan aktiviti riba mereka
Orang Islam yang berkemampuan dikenakan zakat harta
Wang zakat disimpan oleh Baitulmal yang mengyelenggarakan harta kerajaan
Wang Baitulmal digunakan untuk pembangunan negara dan masyarakat