1. Politik
a. Pentadbiran
- Sebelum kedatangan Islam – pemerintahan beraja
- Institusi raja dipengaruhi konsep dewa-raja
- Islam ubah corak institusi raja
- Raja mula guna konsep Islam
- Istilah bagi sultan – Zillullah fil-alam dan Zillullah fil-ardh – bermakna bayangan Allah di muka bumi
- Islam sahkan kewibawaan raja
- Gelaran Khalifatul Mukminin – bermakna pemimpin orang mukmin
- Gelaran ini digunakan oleh Sultan Mahmud Shah di Melaka dan Sultan Abdul Ghaffur Muhyidin
- Hindu-Buddha – pemerintah galurkan nasab keturunan daripada penitisan dewa
- Tokoh Islam seperti Iskandar Zulkarnian dirujuk sebagai asas nasab keturunan sultan
- Institusi sultan kekal sebagai institusi pewarisan
- Sultan kuasa tertinggi
- Kesultanan di Perlis, Kelantan, Terengganu, Kedah dan Selangor
- Negeri Sembilan – Adat Perpatih
- Sultan dibantu oleh pembesar
- Pusat diketuai oleh sultan
- Daerah oleh pembesar daerah
- Kampung oleh penghulu
- Pemerintah dapatkan nasihat ulama
- Contoh ulama – Makhdum Sayid Abdul Aziz
- Di Kelantan dan Terengganu – ulama terbilang – Tok Pulau Manis, Tok Pulau Condong
- Kekukuhan institusi kesultanan berasakan pegangan orang Melayu terhadap konsep daulat
- Raja – kuasa tertentu
- Sesiapa melanggar arahannya menerima akibat (tulah)
- Tidak wujud secara bertulis
- Rakyat hormat kesultanan
- Adat istiadat kukuhkan daulat
- Adat istiadat babitkan cara berpakaian, jenis pakaian, bahasa pengucapan, tingkah laku
- Adat kedaulatan sultan ialah adat istiadat pertabalan
Peta menunjukkan
jajahan takluk Melaka
Kupang Emas
Cap mohor Sultan
Mohammad III Kelantan
b. Perundangan
- Terbahagi kepada 2 undang – undang bertulis dan tidak bertulis
- Undang-undang bertulis ialah peraturan atau hukum dalam sebuah masyarakat
- Undang-undang tidak bertulis dikenali sebagai adat seperti adat Pepatih dan adat Temenggong
- Raja selalu dikecualikan daripada undang-undang secara praktiknya
i. Adat Perpatih
- Dijalankan di Negeri Sembilan dan Naning, Melaka
- Menyelesaikan masalah secara musyawarah yang dihadiri oleh 12 suku
- Tidak membenarkan perkahwinan sama suku
- Setiap suku ini mempunyai ketua iaitu Lembaga
- Perlantikan ketua secara demokrasi dari peringkat bawah iaitu Anak Buah memilih Buapak memilih Lembaga memilih Undang memilih Yang Dipertuan Besar
- Diasaskan oleh Datuk Perpatih Nan Sebatang dari Pagar Ruyung, Sumatera
- Bersifat matrilineal iaitu mengutamakan jurai keturunan ibu
- Anak perempuan diberi hak mewarisi harta
ii. Adat Temenggong
- Dijalankan di Tanah Melayu selain Negeri Sembilan, Naning
- Berasaskan sistem perilineal yang mementingkan keturunan lelaki
- Anak lelaki diutamakan dalam pembahagian pusaka (bertepatan dengan hukum faraid Islam)
- Diasaskan oleh Datuk Ketumanggungan dari Palembang
- Pada mulanya adat ini dipengaruhi ajaran Hindu, kemudian diseduaikan dengan ajaran Islam
2. Sisiobudaya
a. Pendidikan tidak formal
- Pendidikan awal
- Asuhan dalam keluarga
- Pengajaran nilai-nilai moral
- Pembelajaran melalui pendengaran, penglihatan dan pemerhatian
- Kanak-kanak pelajari kemahiran menerusi pemerhatian dan latihan seperti pertanian
- Ibu bapa ajar hal agama, kelakuan dan adat resam
- Nilai budaya diserapkan melalui cerita lisan seperti cerita binatang
- Cerita berbentuk teladan dan pengajaran
- Cerita “Anjing dengan Bayang” – pengajaran agar seseorang tidak tamak
- Cerita “Sang Kancil” tekankan kepandaian dapat bantu selesaikan masalah
- Kanak-kanak pelajari pantang larang dan adat istiadat melalui pergaulan sosial
- Pendidikan tidak formal menerusi pantun, peribahasa dan teka-teki
- Pendidikan formal berkaitan dengan keagamaan di rumah, istana, masjid, surau, madrasah dan pondok
- Di rumahtok guru, pendidikan al-Quran mengajar kanak-kanak berusia 7 hingga 15 tahun
- Di istana, menurut Sejarah Melayu – pusat pengajian agama terhadap di istana Melaka
- Sultan Mansur Syah telah menerima pengajaran Islam daripada Maulana Abu Bakar
- Ramai ulama menetap di Melaka antaranya orang Arab, Persi, Gujeret kerana pengaruh pemerintah Melaka
- Kitab al-Dur al-Manzum (kitab Tasawuf) – sangat terkenal di istana Melaka hingga ke istana kerajaan Johor
- Pengajaran buku hikayat seperti Hikayat Amir Hamzah turut disimpan di Istana Melaka
- Di istana juga mengajar ilmu politik dan pentadbiran negara
- Di masjid dan surau, kanak-kanak diajar ilmu fikah, usuludin, hadis, tasawuf pada tahap lebih tinggi
- Pendidikan pondok pula, pengajiannya menyediakan pelajar yang bakal menjadi guru agama dan berkhidmat kepada masyarakat
- Pondok terkenal terdapat di Kelantan (Pondok Pulau Condong), Terengganu (Pondok Pulau Manis) dan Kedah (Pondok Titi Gajah)
- Pelajar akan belajar sehingga 10 tahun sebelum tamat pengajiannya
- Sistem madrasah – diperkenalkan oleh Bani Saljuk di Iraq
- Sistem ini berdasarkan sukatan pelajaran dan dilaksanakan secara kelas
- Pendidikan madrasah ini mengikut tahap iaitu tahap permulaan, pertengahan, pengkhususan yang diawasi oleh Mudir (Guru Besar) dan diselia oleh sebuah lembaga
Pondok yang
terdapat di Kelantan
c. Bahasa dan
Kesusasteraan
- Sebelum lahirnya tulisan jawi telah wujud tulisan dalam sastera Melayu seperti tulisan Pallva, Kawi (Jawa kuno), Sunda kuno, Batak dan Rencong
- Tulisan jawi hasil penyesuaian bahasa Melayu dan tulisan Arab menjadi saluran pembacaan dan penulisan utama
- Istilah bahasa Melayu bertambah kesan pengaruh Bahasa Arab seperti perkataan adat, hakim, hukum
- Kemudiannya ditambah dengan istilah fikah, tauhid
- Kesusasteraan rakyat disampaikan secara lisan seperti cerita asal-usul, binatang, jenaka, dongeng dan puisi seperti pantun, guridam dan seloka
- Hikayat berkaitan kisah Nabi Muhammad s.a.w dan sahabat seperti Hikayat Nur Muhammad, Hikayat Abu Bakar
- Bentuk puisi syair – Syair Dahulu Kala (di Terengganu)
- Hikayat Saduran Arab Parsi – Hikayat Abu Nawas
d. Kesenian
- Seni bermakna suatu yang indah pada penciptanya
- Keindahan ini dapat dilihat daripada seni halus, seni rupa, seni tekstil, seni tampak
- Seni zaman Hindu Buddha seperti seni candi, seni bina, seni arca di Lembah Bujang
- Zaman Islam – seni bina masjid terdapat ciri khas seperti mihrab, mimbar, telaga, bumbung
- Masjid terkenal seperti Masjid Kg. Laut Kelantan dan Masjid Tengkera Melaka
- Istana raja pula mempunyai seni ukiran tumbuhan dan geometri
- Seni epigraf ada pada batu bersurat dan batu nisan
- Seni khat atau kaligrafi digunakan sebagai hiasan di Masjid dan madrasah, batu nisan, tembikar atau mata wang
- Seni persembahan merangkumi tarian, muzik, nyanyian yang dipersembahkan dalam majlis perkahwinan, berkhatan dan upacara bersifat keagamaan
- Tarian pengaruh Arab seperti tarian dabus di Perak, tarian inang di istana Melaka
- Seni muzik pula seperti seni dikir diiringi rebana dan kompang
e. Gaya hidup
- Perubahan istiadat pemerintah – dalam pertabalan raja kandungan bacaan ciri di mansuhkan, bacaan ikrar diteruskan kerana ini menyerupai baiah, perlantikan pengganti sultan sebelum istiadat pemakaman ditiru daripada kerajaan Bani Umaiyah
- Perubahan akhlak rakyat – ibu bapa amat dihormati, jiran dianggap seperti keluarga, panggilan pangkat diberi seperti Pak Long dan Mak Long, apabila orang muda bercakap dengan orang tua suara perlu rendah
- Adat berziarah – seseorang perlu memberi salam dan tuan rumah wajib menjawab salam, kemudian bersalaman. Kanak-kanak mencium tangan orang yang lebih tua, tetamu dilayan dan dihormati dengan hidangan makan minum, bacaan bismillah dimulakan untuk menjamu makan minum
- Majlis perkahwinan, berkhatan al-Quran diadakan mengikut Islam
- Majlis seperti ini juga menekankan nilai gotong-royong, bekerjasama dan perpaduan
Masjid Tengkera
di Melaka
Lakaran istana
Melaka
3. Ekonomi
a. Perdagangan
- Pengaruh perdagangan amat kuat kepada umat Islam kerana Nabi Muhammad s.a.w terlibat secara langsung dalam perdagangan (memperdagangkan barang Khatijah)
- Melaka menjadi pusat dagang kerana strategik (laluan timur dan barat turut melibatkan pedagang Islam)
- Pelabuhan Melaka mempunyai kemudahan yang lengkap
- Laksamana membantu menguruskan hal kelautan
- Syahbandar menjadi ketua perlabuhan
- Undang-undang Laut Melaka membantu menentukan tugas nakhoda dan jurumudi
- Di Melaka amat ramai pedagang dikatakan tidak kurang 84 bahasa dipertuturkan di Melaka
- Melaka turut memperkenalkan sistem timbang dan sukat seperti kati dan tahil yang dipertanggungjawabkan kepada Syahbandar
- Barangan yang ditimbang seperti emas, perak dan rempah menggunakan dachim (dacing)
- Kaedah yang digunakan ialah tukar barang dan jual beli
- Kejatuhan Melaka mengalih perkembangan perdagangan ke Johor, Kedah, Kelantan dan Terengganu
b. Mata wang
- Sistem mata wang adalah alternatif kepada sistem tukar barang atau barter
- Mata wang asing juga digunakan di Melaka seperti mata wang Pasai, Hormuz dan Cambay
- Mata wang ini boleh ditukar dengan mata wang tempatan
- Umumnya negeri Melayu menggunakan timah sebagai wang dan nama sultan serta tarikh Islam dicatat pada mata wang
- Di Johor wang timah dikenali sebagai wang katun yang mempunyai tulisan jawi atau Arab
- Mata wang timah Kedah berbentuk seekor ayam jantan yang hinggap di atas beberapa cincin
- Mata wang emas Johor digunakan ketika Sultan Alaudin
- Wang emas Johor digelar kupang
- Mata wang emas Kelantan dikenali sebagai kijang
- Mata wang emas ini mencatatkan nama dan pangkat Sultan iaitu Khalifatul Muslimin
- Pedagang Arab menggunakan wang emas tetapi pedagang Eropah menggunakan wang perak
Mata wang timah
yang dikeluarkan di Melaka semasa pemerintahan Sultan Melaka keempat
(1445-1449)
Mata wang timah
yang dikeluarkan di Kedah semasa pemerintahan Sultan Muhammad Jiwa Zainal
Abidin II (1710-1773)
c. Percukaian
- Cukai ialah bayaran yang dikenakan oleh pemerintah terhadap aktiviti tertentu atau barang tertentu
- Di Melaka, cukai dibayar oleh pedagang sebelum memulakan perniagaan
- Cukai paling asas ialah cukai tetap (cukai import) – contohnya pedagang dari India dan Arab (6% daripada jumlah barang), Jepun dan China (5% daripada jumlah barang)
- Barang yang tidak dikenakan cukai ialah beras dan makanan
- Setelah cukai dibayar, mereka boleh berniaga di bazaar-bazaar di sepanjang Sungai Melaka
- Orang asing yang menetap di Melaka juga dikenakan cukai, contohnya orang asing Kepulauan Melayu (cukai diraja 3%) dan orang asing lain (cukai diraja 6%)
- Amalan riba di kalangan orang Islam tidak dibenarkan di negeri melayu.
- Penegasan tentang riba ini dinyatakan dalam Hukum Kanun Melaka
- Walau bagaimanapun, golongan ceti yang memberi pinjaman dibenarkan menjalankan aktiviti riba mereka
- Orang Islam yang berkemampuan dikenakan zakat harta
- Wang zakat disimpan oleh Baitulmal yang mengyelenggarakan harta kerajaan
- Wang Baitulmal digunakan untuk pembangunan negara dan masyarakat
Video :
Sumber Rujukan:
Buku Teks Sejarah
Tingkatan 4
